Στη Σικελία και τη Σαρδηνία οι επιστήμονες περιμένουν τον υδράργυρο να ξεπεράσει τους 48 βαθμούς Κελσίου τις επόμενες ημέρες και ενδεχομένως να σπάσει το ρεκόρ της υψηλότερης θερμοκρασίας που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη (48,8 βαθμούς στη Σικελία τον Αύγουστο του 2021).
Στην Ισπανία, στην Πορτογαλία, στην Τουρκία η κατάσταση είναι ίδια. Στη Μεγάλη Βρετανία καταγράφηκε για πρώτη φορά στην Ιστορία θερμοκρασία 40 βαθμών. Η Μεσόγειος φλέγεται. Η Ευρώπη φλέγεται.
Δεν είναι όμως μόνο αυτή. Στην Κοιλάδα του Θανάτου, στις ΗΠΑ, ο υδράργυρος έφτασε τους 53,3 βαθμούς Κελσίου, στην Κίνα καταγράφηκε το δεύτερο θερμοκρασιακό ρεκόρ φέτος: από τους -53 στο Μοχέ, στις 22 Ιανουαρίου, στους 52,2 βαθμούς Κελσίου την περασμένη Κυριακή στην πόλη Σανμπάο. Στην Ιαπωνία καταγράφονται θερμοκρασίες-ρεκόρ, στο Ιράκ ο ποταμός Τίγρης συρρικνώνεται, στην Ινδία το κύμα καύσωνα ακολουθήθηκε από μουσώνες που σκότωσαν 90 άτομα. Τι συμβαίνει, τελικά, στον κόσμο;
Θερμικοί θόλοι
Η απάντηση που δίνουν οι επιστήμονες είναι ότι το βόρειο ημισφαίριο της Γης ψήνεται μέσα σε τέσσερις ταυτόχρονους και παράλληλους θερμικούς θόλους: στη βόρεια Αμερική, στον βόρειο Ατλαντικό Ωκεανό, στη Βόρεια Αφρική (που επηρεάζει την Ευρώπη) και στην Ασία. Ως θερμικό θόλο οι επιστήμονες ορίζουν ένα ακίνητο σύστημα υψηλής πίεσης που έχει αποκοπεί από τα υπόλοιπα ανεμολογικά μοτίβα του ανώτερου επιπέδου που το περιβάλλουν. Με έναν θερμικό θόλο ακίνητο στην ίδια θέση, οι θερμοκρασίες μπορούν να παραμείνουν ζεστές για μεγάλα διαστήματα, καθώς, όπως εξηγεί ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός (WMO), το φαινόμενο προκαλεί εγκλωβισμό ζέστης στην επιφάνεια της Γης και είναι ένα από τα πιο φονικά που υπάρχουν.
Αυτό το φαινόμενο, με δεδομένο ότι είναι καλοκαίρι στο βόρειο ημισφαίριο, δεν είναι ασυνήθιστο, όπως και για εμάς δεν είναι ασυνήθιστο να κάνει ζέστη αυτή την εποχή, έτσι και για την υπόλοιπη συγκεκριμένη περιοχή της Γης. Οι επιστήμονες λένε ότι αυτό που τους εκπλήσσει είναι η ένταση των αιτιών που προκαλούν αυτούς τους θερμικούς θόλους καθώς και η χρονική διάρκεια των επεισοδίων καύσωνα. Οι περιοχές που βρίσκονται, λοιπόν, κάτω από τους θερμικούς θόλους, βιώνουν μια επιμηκυμένη σταθερότητα στην ατμόσφαιρα, γεγονός που επιτρέπει στη διατήρηση της θερμοκρασίας σε υψηλά επίπεδα όλο το 24ωρο, αλλά και τη διαρκή ενδυνάμωση των φαινομένων.
Τα παραπάνω οδηγούν στο άλλο, μάλλον περίεργο, φαινόμενο: κάθε θόλος είναι υπεύθυνος, βάσει των κοινών χαρακτηριστικών που έχουν σε διάρκεια, για την επίτευξη ακραίων καιρικών φαινομένων και, στην περίπτωσή μας, την επίτευξη επικίνδυνων θερμοκρασιών που έσπασαν και σπάνε σημαντικά ρεκόρ.
43,3 βαθμοί Κελσίου από τις 30 Ιουνίου
Χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς αυτών των θόλων είναι τα θερμικά επεισόδια που βιώνουν διάφορες περιοχές του Βορείου Ημισφαιρίου. Στο Φοίνιξ της Αριζόνα, για παράδειγμα, καταγράφεται θερμοκρασία 43,3 βαθμών Κελσίου ή και παραπάνω από τις 30 Ιουνίου έως σήμερα, με τους μετεωρολόγους να προβλέπουν άνοδο της θερμοκρασίας το επόμενο δεκαήμερο. Οι αμερικανικές Αρχές είχαν προειδοποιήσει για «ένα ισχυρό κύμα καύσωνα που εκτείνεται από την Καλιφόρνια στο Τέξας», που κορυφώθηκε στη διάρκεια του «ακραία ζεστού και επικίνδυνου Σαββατοκύριακου» που πέρασε. Αλλωστε, στην Κοιλάδα του Θανάτου αναμένεται ο υδράργυρος να ξεπεράσει τους 54 βαθμούς Κελσίου, ενώ ήδη η Νότια Καλιφόρνια δίνει μάχη με γιγαντιαίες δασικές πυρκαγιές, όπως αυτή του Ρίβερσαϊντ που κατέκαψε 30 τετραγωνικά χιλιόμετρα, οδηγώντας σε εκκενώσεις περιοχών από τις Αρχές.
Στον Βόρειο Ατλαντικό καταγράφεται η υψηλότερη θερμοκρασία από τότε που τηρούνται αρχεία, ενώ ο θερμικός θόλος της βόρειας Αφρικής, με το επίκεντρό του πάνω από το Μαρόκο και την Αλγερία, έχει ωθήσει περιοχές της Ευρώπης σε ακραία, παρατεταμένα κύματα καύσωνα και ασταμάτητες δασικές πυρκαγιές, με τη Ρώμη, για παράδειγμα, να καταγράφει την υψηλότερη θερμοκρασία της ιστορίας της (42,9 βαθμούς Κελσίου), γεγονός που μας εξηγεί τους λόγους που οι Ιταλοί ονόμασαν τα δικά τους κύματα καύσωνα με τα ονόματα του Πορθμέα και του φύλακα του Κάτω Κόσμου από την ελληνική μυθολογία (Χάροντας και Κέρβερος).
Ηταν μόνο η αρχή
Σε μια διαφήμισή της, η Greenpeace περιγράφει αυτό που ζούμε και αυτό που έρχεται με δύο σκηνές από τους Simpsons – σειρά κινουμένων σχεδίων που θεωρείται ότι έχει προβλέψει αρκετά από τα μεγάλα γεγονότα της ζωής μας. Σε αυτή, ο μικρός Μπαρτ Σίμσον κάθεται ιδρωμένος σε μια κολώνα και μονολογεί ότι «αυτό είναι το πιο ζεστό καλοκαίρι που έχω ζήσει». Στο επόμενο καρέ, ο πατέρας του, Ομερ, του απαντά ότι «αυτό θα είναι το πιο δροσερό καλοκαίρι που θα έχεις ζήσει εφεξής».
Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι τα πράγματα είναι κάπως έτσι λόγω της κλιματικής αλλαγής που έχει ήδη ανεβάσει τη θερμοκρασία σε όλο τον πλανήτη και φαινομένων όπως το «Ελ Νίνιο» και οι θερμικοί θόλοι που πλέον έχουν πολύ μεγαλύτερη ένταση. Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός, έχοντας καταγράψει στη διάρκεια του περασμένου Ιουνίου την υψηλότερη μέση θερμοκρασία που έχει καταγραφεί ποτέ στον πλανήτη, βλέπει το pattern να συνεχίζεται και τον Ιούλιο.
Ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού, καθηγητής Πέτερι Τάλας, λέει ότι «τα ακραία καιρικά φαινόμενα -ένα ολοένα πιο συχνό φαινόμενο στο θερμαινόμενο κλίμα μας- έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην ανθρώπινη υγεία, τα οικοσυστήματα, τις οικονομίες, τη γεωργία, την ενέργεια και την παροχή νερού. Αυτό υπογραμμίζει την αυξανόμενη επείγουσα ανάγκη να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου όσο το δυνατόν ταχύτερα και βαθύτερα». Και εξηγεί ότι πλέον «πρέπει να εντείνουμε τις προσπάθειές μας για να βοηθήσουμε την κοινωνία να προσαρμοστεί σε αυτό που, δυστυχώς, γίνεται το νέο φυσιολογικό».
Στη δική μας περιοχή, τη Γηραιά Ηπειρο, ο ακραίος καιρός οφείλεται εν μέρει και στον αντικυκλώνα «Χάροντα», ο οποίος προωθείται στην Ευρώπη από τη βόρεια Αφρική. Είναι η δεύτερη θερμική καταιγίδα σε μια βδομάδα μετά το μετεωρολογικό σύστημα του Κέρβερου και το φαινόμενο επιμένει λόγω του θερμικού θόλου και της ανεβασμένης θερμοκρασίας των υδάτων της Μεσογείου, που έχει προκληθεί από το «Ελ Νίνιο».
Η ένταση και η διάρκεια των φαινομένων αυτών, κάθε άλλο παρά τυχαία είναι, λένε οι επιστήμονες, οι οποίοι επισημαίνουν ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει αυξηθεί κατά 1,1 βαθμό Κελσίου σε σχέση με τα επίπεδα που ήταν πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση, κυρίως λόγω της μεγάλης αύξησης των αερίων του θερμοκηπίου από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Και κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα (του μεγαλύτερου «ενόχου» για την παγκόσμια υπερθέρμανση, καθώς αυτό, μαζί με το μεθάνιο και άλλα αέρια εγκλωβίζουν τη θερμότητα του ηλίου, επιτρέποντας λιγότερη ζέστη να επιστρέψει στο Διάστημα), η συγκέντρωση του οποίου στην ατμόσφαιρα αυξήθηκε κατά 48% από το 1750 ως το 2020.
Ετσι, εξηγούν οι ειδικοί, είναι πλέον πολύ πιθανότερο να βιώνουμε όλο και συχνότερα τέτοια κύματα καύσωνα. Πρόσφατη μελέτη (του οργανισμού World Weather Attribution) διαπιστώνει ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει άμεση επίπτωση σε συγκεκριμένα κύματα κακοκαιρίας, όπως οι καύσωνες και οι μεγάλες βροχοπτώσεις, εξηγώντας ότι η κλιματική αλλαγή δεν είναι πλέον κάτι μελλοντικό: ένα κύμα καύσωνα που θα είχε μία πιθανότητα στις δέκα να συμβεί σε οποιοδήποτε έτος πριν από τη βιομηχανική εποχή, σήμερα θα συμβεί τρεις φορές πιο συχνά κατά μέσο όρο και θα είναι 1,2 βαθμούς Κελσίου πιο ζεστό. Αντίστοιχα, ένα κύμα καύσωνα που θα είχε μία στις 50 πιθανότητες να συμβεί πριν από τη βιομηχανική επανάσταση, σήμερα θα εμφανιστεί πέντε φορές πιο συχνά.
Ομοίως, η ένταση-ρεκόρ των φαινομένων, όπως τα κύματα ξηρασίας και οι υψηλές θερμοκρασίες στο Ηνωμένο Βασίλειο, έγιναν 10 φορές πιο πιθανά να συμβούν, λόγω της κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με τους ειδικούς. Ο Σκωτσέζος μετεωρολόγος Σκοτ Ντάνκαν σχολιάζει ότι «δεν έχουμε ξαναδεί κάτι παρόμοιο και δεν μπορούμε να συγκρίνουμε αυτό τον καύσωνα με το καλοκαίρι του 1976 (σ.σ. άλλη χρονιά ιστορικού καύσωνα). Ενας θερμότερος πλανήτης λόγω της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, καθιστά πλέον πολύ εύκολο το σπάσιμο των ρεκόρ ακραίας ζέστης. Συνεχίζουμε να το βλέπουμε αυτό σε ολόκληρο τον πλανήτη – όχι μόνο στην Ευρώπη».
Ο διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μεσοπρόθεσμων Μετεωρολογικών Προγνώσεων (ECMWF) Φλοριάν Παπενμπέργκερ εξηγεί ότι ο ακραίος καύσωνας που πλήττει με σφοδρότητα τις μεσογειακές χώρες «οφείλεται κυρίως σε έναν αντικυκλώνα που κινείται αργά, ένα σύστημα υψηλής πίεσης το οποίο κυριαρχεί στην ανώτερη ατμόσφαιρα πάνω από τη νότια Ευρώπη. Οι αντικυκλώνες προκαλούν κίνηση του αέρα προς τα κάτω. Καθώς η αέρια μάζα κινείται προς τα κάτω, συμπιέζεται και έτσι θερμαίνεται».
Τέτοια συστήματα υψηλής πίεσης συνδέονται επίσης με μειωμένη νεφοκάλυψη, επιτρέποντας σε περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία να φτάσει στο έδαφος. Αυτό, με τη σειρά του επιτρέπει τη σημαντική θέρμανση της γήινης επιφάνειας από τον ήλιο, θερμότητα η οποία στη συνέχεια κινείται προς τα πάνω στην ατμόσφαιρα. Οι μεγάλες ημέρες και οι σύντομες νύχτες του καλοκαιριού σημαίνουν ότι αυτό το φαινόμενο θέρμανσης μεγιστοποιείται. Τον ρόλο τους παίζουν και οι θερμοί άνεμοι που μετακινούνται από τη βόρεια Αφρική στην Ευρώπη.
Μπορεί να αλλάξει αυτό; Οι επιστήμονες του ECMWF παρατηρούν ότι ορισμένα μέρη της Ευρώπης καταγράφουν αύξηση των ημερών ακραίων θερμοκρασιών -μέχρι και 70 ημέρες, δηλαδή όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού- από πέρυσι και τονίζουν ότι εάν ο θερμικός θόλος δεν διαταραχθεί, είναι πιθανό η Ευρώπη να αντιμετωπίσει περισσότερα επεισόδια ακραίας ζέστης αυτό το καλοκαίρι, εκτός αν υπάρξει σημαντική αλλαγή στη γενική ατμοσφαιρική κυκλοφορία.
Οι θερμικοί θόλοι διαταράσσονται μόνο με μια σημαντική αλλαγή στα πρότυπα της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας που θα μετατοπίσει ή θα αποδυναμώσει το σύστημα υψηλής πίεσης. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί, για παράδειγμα, από συστήματα χαμηλών πιέσεων που φέρνουν βροχοπτώσεις. Ωστόσο, οι παράγοντες αυτοί είναι δύσκολο να προβλεφθούν και εξαρτώνται από πολλές μεταβλητές.
«Μακροπρόθεσμα, καθώς το κλίμα θερμαίνεται, στην Ευρώπη παρατηρείται ένας αυξανόμενος αριθμός καλοκαιρινών ημερών με “πολύ έντονη θερμική καταπόνηση” και στη νότια Ευρώπη ένας αυξανόμενος αριθμός ημερών με “ακραία θερμική καταπόνηση”. Μια πρόσφατη μελέτη στο Nature Medicine ανέφερε ότι περισσότεροι από 60.000 άνθρωποι στην Ευρώπη έχασαν τη ζωή τους λόγω των ακραίων καυσώνων το περασμένο καλοκαίρι», εξηγεί ο Κάρλο Μπουοντέμπο, διευθυντής της Υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής του Copernicus.
Εφιαλτικές συνέπειες
Το πλέον ανησυχητικό, λένε οι επιστήμονες, δεν είναι μόνο η συχνότητα και η ένταση των φαινομένων αυτών, αλλά και οι εφιαλτικές συνέπειες που έχουν, είτε άμεσα, είτε σε βάθος χρόνου. Και, παρότι οι ειδικοί συμφωνούν ότι δεν είναι αργά να ληφθούν μέτρα ώστε να μετριαστεί η κλιματική αλλαγή, σε μερικές περιπτώσεις η κατάσταση δεν είναι αναστρέψιμη. Μελέτη της WWA επισημαίνει το παράδειγμα του χωριού Λίτον στον Καναδά, το οποίο βίωσε ακραίο κύμα καύσωνα πέρυσι -με τη θερμοκρασία να φτάνει το ιστορικό ρεκόρ των 49,6 βαθμών Κελσίου στην περιοχή- που ακολουθήθηκε από μια δασική megafire. Κάποιοι κάτοικοι επέστρεψαν μετά την καταστροφή, ξανάχτισαν τα σπίτια τους, μόνο για να εκκενωθούν λίγο αργότερα, λόγω επανάληψης του φαινομένου. Αυτός ο ακραίος καύσωνας και η πυρκαγιά που ακολούθησε, λένε οι κλιματολόγοι του WWA, θα ήταν «θεωρητικά αδύνατο» να συμβεί χωρίς την κλιματική αλλαγή, η οποία έκανε την επίτευξη της καταστροφής 150 φορές πιο πιθανή. Στον Καναδά, φέτος, η κυβέρνηση καταγράφει τις μεγαλύτερες πυρκαγιές στην ιστορία της χώρας. Δέκα εκατομμύρια εκτάρια έγιναν στάχτη έως τώρα και οι Αρχές αναμένουν η ζημιά να μεγιστοποιηθεί όσο συνεχίζεται το πολύ θερμό καλοκαίρι.
Ελλειψη νερού
Και αν αυτές είναι οι άμεσες συνέπειες, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι υπάρχουν και άλλες συνέπειες, πιο μακροχρόνιες, για τις χώρες και τις περιοχές που είναι πιο ευάλωτες, φέρνοντας κινδύνους ακραίας ξηρασίας και έλλειψης νερού και άρα καταστροφή των αγροτοκαλλιεργικών εκτάσεων που θα ωθήσει πληθυσμούς να μετακινηθούν για να βρουν πόρους ή και θα μειώσει την παραγωγή τροφίμων και άλλων αγροτικών προϊόντων.
Με τις συνέπειες στην υγεία των πληθυσμών να είναι ορατές, πλήττονται επίσης και οι οικονομίες των χωρών που βιώνουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Οι οποίες στη Μεσόγειο θα πρέπει να αναπροσαρμοστούν για να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες των ακραίων φαινομένων.
Πλήγμα στον τουρισμό
Στα τουριστικά φόρουμ, άνθρωποι από όλο τον πλανήτη που έχουν όνειρο ζωής να δουν από κοντά τον Παρθενώνα, αναζητούν συμβουλές από άλλους, ανήσυχοι για όσα διαβάζουν από τα ΜΜΕ σχετικά με το κύμα καύσωνα. Και, αν οι συμβουλές των «εμπειρότερων» για την επίσκεψη στην Ακρόπολη σε ώρες μικρής ηλιοφάνειας, με καπέλο και ελαφρά ρούχα και διαθέσιμο νερό, καθώς και το γεγονός ότι στο μνημείο υπάρχει σε ετοιμότητα πλήρωμα του ΕΚΑΒ, καθησυχάζει τους τουρίστες, δεν συμβαίνει το ίδιο με άλλα μέρη.
Οι ισπανικές και οι ιταλικές αρχές τις προηγούμενες ημέρες βρίσκονταν σε κόκκινο συναγερμό, καθώς ο ακραίος καύσωνας που πλήττει τις χώρες προκάλεσε σωρεία λιποθυμιών και επεισοδίων θερμοπληξίας όχι τόσο στους ντόπιους όσο σε τουρίστες που βρίσκονταν εκεί για να περάσουν τις διακοπές τους. Στην Ισπανία που βράζει, η νήσος Λα Πάλμα άντεξε την έκρηξη ηφαιστείου το 2021, όμως το φετινό καλοκαίρι οδήγησε στην εκκένωση των 4.000 κατοίκων της λόγω τεράστιας δασικής πυρκαγιάς το περασμένο Σαββατοκύριακο.
Ολο αυτό, εκτιμούν παράγοντες της τουριστικής αγοράς, μπορεί να ωθήσει τους τουρίστες των δημοφιλέστερων μεσογειακών προορισμών να αναθεωρήσουν τα σχέδιά τους. Και να φέρει την οικονομική καταστροφή τουριστικών προορισμών στις χώρες που πλήττονται περισσότερο, καθώς οι επισκέπτες αντιλαμβάνονται πως είναι πρακτικά αδύνατο να περάσουν τις καλοκαιρινές τους διακοπές σε μέρη με τόσο υψηλές θερμοκρασίες που δεν είναι ανεκτές από τον ανθρώπινο οργανισμό.